Lezing We Make The City

Op 22 juni 2018 gaf John Zondag een lezing voor We Make the City, een festival waarin ‘stadsmakers’ vieren hoe we met elkaar de stad maken. Een kritische beschouwing op hoe dat in de Buiksloterham heeft uitgepakt.

Participatie is hip. We zijn allemaal reuze circulair. Niemand is daar tegen. Maar de theorie is toch altijd een beetje mooier dan de praktijk, en mooie woorden zijn toch altijd makkelijker dan ze om te zetten in daden.

De bewoners van de Bosrankstraat zijn sinds 2011 bezig met buurtparticipatie en hebben in nauwe samenwerking met de gemeente een beheersovereenkomst gesloten voor het groen in de straat. Op de foto: de feestelijke opening van deze zelfbeheerstrook door stadsdeelvoorzitter Coby van Berkum in 2016.

Buurtparticipatie is de meest directe vorm van Doe-Democratie die ik ken. Buren hebben altijd een heel makkelijk te herkennen gedeeld belang. Bovendien kennen ze elkaar, en zijn ze gewend om in overleg met elkaar de dagelijkse burendingen op een democratische manier op te lossen.

Volgens de Israëlische historicus Harari is daar zelfs een biologische verklaring voor. We zijn sneller bereid om dingen voor en met elkaar te doen met mensen die we kennen, dan met mensen die 500 meter verder wonen maar die we in ons dagelijks leven niet zouden herkennen. Waar Harari refereert aan ‘de stam’ als basisgroep van maximaal 150 mensen waarmee we ons automatisch verbonden voelen, zou je datzelfde kunnen herkennen in een buurt.

In juli 2017 nam John Zondag het initiatief om met een aantal buren na te denken over een Buurtvisie. Directe aanleiding was de aankondiging dat de gemeente van plan was om de oude uitgangspunten voor het gebied aan de kant te zetten. Er zou eerst een Gebiedsvisie worden gemaakt, en daarna zou ofwel het Bestemmingsplan ofwel het Investeringsbesluit worden gewijzigd – of beide. Dat was vanaf het begin onduidelijk, en eigenlijk is het dat nog steeds.

De pionierende bewoners sloegen de handen ineen vanuit de simpele gedachtengang dat participatie niet iets is waar je op moet gaan zitten wachten, maar dat je die het beste zelf kunt organiseren. We zeiden tegen elkaar: “Laten we zelf opschrijven wat er zou moeten veranderen.” Want dat er dingen moesten veranderen, daarover waren we het wel eens met de gemeente. Alleen de vraag wát er dan moest veranderen, dat liep nogal uiteen.

We waren uiteraard niet van plan om de rol van de overheid daarin over te nemen of af te schaffen. Integendeel. Maar we namen datgene wat we als pioniers in het gebied voor elkaar hadden gekregen wel serieus. Daarbij herkennen we de Kracht van de Buurt.

DEEL 2 – Learning from BSH

De Buurtvisie kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Er was een directe aanleiding voor. De pionierende bewoners hebben een sterk besef van ‘samen bouwen aan de buurt’. Na 10 jaar Buiksloterham hebben ze bovendien gezien dat er heel wat valt af te dingen op de claim dat er hier een circulaire stadswijk ontwikkeld zou worden. Maar bovenal zijn zij ervaringsdeskundigen eerste klas als het gaat om de vraag: het transformeren van een bedrijventerrein: hoe werkt dat nu eigenlijk? Welke lessen kun je leren, na 10 jaar proefdraaien met een voor Nederlandse begrippen ongekende vrijheid van een ‘gemengde bestemming’ voor het gehele gebied?

Om dat beter te begrijpen zetten we even de belangrijkste data op een rij, vanaf 2005 tot 2019 in steekwoorden.

… “Kader en status Investeringsbesluit Het inzicht en de politieke prioriteit om de rol van de overheid te beperken hebben ertoe geleid dat er voor de Buiksloterham geen uitgewerkt stedenbouwkundig plan wordt opgesteld. Initiatiefnemers krijgen de ruimte om binnen bepaalde randvoorwaarden tot invulling van het gebied te komen. Die randvoorwaarden worden per te ontwikkelen locatie vastgelegd in een zogenaamde bouwenvelop, die op basis van het Investeringsbesluit kan worden opgesteld. In de bouwenvelop staan de stedenbouwkundige, programmatische, milieu- en civieltechnische en financiële randvoorwaarden en andere eisen die de gemeente stelt aan de ontwikkeling van de betreffende locatie. Op basis van de bouwenvelop wordt een marktpartij geselecteerd. Bindende afspraken worden gemaakt in de bouwenvelopovereenkomst en de erfpachtovereenkomst.”

Mooie woorden in het Investeringsbesluit 2007

Er wordt in 2007 een geleidelijk transformatieproces beschreven:

…”Gegeven is dat de Buiksloterham zich er niet toe leent om in één keer grootschalig te worden herontwikkeld. In de eerste plaats is daarvoor het eigendom te versnipperd, maar daarnaast zou een dergelijke aanpak de gedwongen verplaatsing van veel bedrijven betekenen, terwijl we die juist in het gebied willen behouden. Dat kan ook, omdat veel van de bedrijven zich heel goed verdragen met wonen. … Omdat het om zo’n groot gebied gaat, het plangebied Buiksloterham is 100 hectare, zal de transformatie niet één keer plaatsvinden.”

“Juist in de geleidelijke verandering ligt de kracht van het gebied.” …

Er wordt gesproken over een “Andere aanpak, andere rolverdeling”:

…”De gemeente zal niet de ontwikkeling van het gehele gebied voor haar rekening nemen, maar richt zich met name op die locaties die in bezit zijn en in principe geschikt zijn voor woningbouw. Dit zijn locaties aan weerzijden van het Johan van Hasseltkanaal bij de entree van het gebied aan de Distelweg en op de koppen aan het IJ. Voor deze locaties is onderzocht of het, op grond van de wet- en regelgeving, is toegestaan om woningen te bouwen in de nabijheid van de bestaande bedrijvigheid. Dit kan. Bij een gering aantal bedrijven zullen maatregelen getroffen moeten worden om de milieuhinder, met name geluid, tot een aanvaardbaar niveau te brengen. Incidenteel is sprake van bedrijfsverplaatsing. Voor de ontwikkeling van de genoemde locaties neemt de gemeente het initiatief en voert de regie door het stellen van randvoorwaarden, de levering van grond en het juridisch planologisch kader. Behalve in de ontwikkeling van woningbouwlocaties, investeert de gemeente in nieuwe infrastructuur, voorzieningen en de aanleg van nieuwe openbare ruimte. Met deze inspanningen van de gemeente wordt een impuls en stimulans gegeven aan de ontwikkeling van de rest van het gebied, die verder niet door de gemeente wordt gestuurd. Het is aan particuliere initiatiefnemers te volgen in de lijn van de ambitie van het Investeringsbesluit. Dit kan direct of later, waardoor de ontwikkeling van de Buiksloterham nog vele jaren in beslag kan nemen: “work in progress”. Waar particulieren het initiatief nemen tot een bouwproject, kan de gemeente een ondersteunde rol vervullen. Wel zullen particuliere initiatiefnemers zelf moeten zorgdragen voor de maatregelen die nodig zijn om een bouwplan te realiseren, zoals onder meer het terugdringen van milieuhinder. Ook de kosten die daarmee zijn gemoeid, zijn voor rekening van de particuliere partij.”

“Ruim baan voor de markt”. In 2007 was dat heel gewoon.